เส้นเลือดขอด

เส้นเลือดมีกี่ชนิด

เราอาจแบ่งเส้นเลือดได้เป็น 2 ชนิด ชนิดแรกคือเส้นเลือดแดง ( artery ) ทำหน้าที่นำเลือดออกจากหัวใจไปเลี้ยงทุกส่วนของร่างกายหลังจากที่ได้รับการฟอกที่ปอดให้มีปริมาณอ๊อกซิเจนสูงแล้ว เลือดเคลื่อนไปตามเส้นเลือดแดง โดยอาศัยแรงบีบของหัวใจ
อีกชนิดหนึ่งคือ เส้นเลือดดำ ( vein ) วึ่งทำหน้าที่นำเลือดกลับไปสู่หัวใจ หลังจากที่ได้ปล่อยอ๊อกซิเจนให้แก่อวัยวะต่าง ของร่างกายแล้ว

เส้นเลือดขอดคืออะไร?

เส้นเลือดขอด ( varicose veins ) ได้แก่ เส้นเลือดดำ ที่โป่งขึ้นและเกิดการบิดเบี่ยงจนรูปร่างหงิกงอไป บางครั้งแลดูเหมือนตัวหนอน เส้นเลือดดำเล็ก ๆ ที่อยู่ใกล้ผิวหนังเมื่อเกิดการโป่งโตขึ้นจะแลดูออกสีน้ำเงินเข้ม เส้นเลือดขอดเกิดได้ทั้งในชายและหญิงและโดยมากจะเกิดที่บริเวณขา

อะไรเป็นสาเหตุของเส้นเลือดขอด กรรมพันธุ์มีส่วนเกี่ยวข้องหรือเปล่า?

เส้นเลือดขอดเกิดได้จากหลายสาเหตุผสมผสานกัน ความอ่อนแอของโครงสร้างผนังเส้นเลือดดำและลิ้นภายในเส้นเลือดตลอดจนแรงดึงดูดของโลก เป็นสาเหตุที่ได้รับการอ้างอิงถึงบ่อยที่สุด

ความอ่อนแอของโครงสร้างผนังเส้นเลือดดำอาจจะได้รับการสืบทอดมาจากบรรพบุรุษ มีผู้รายงานว่าผู้ที่มีเส้นเลือดขอดจะมีบิดาหรือมารดาเป็นเส้นเลือดขอดถึงเกือบครึ่งต่อครึ่ง

เส้นเลือดดำในขาของคนปกติมีลิ้นซึ่งแยกเป็น 2 แฉก คล้ายถ้วยเล็ก ๆ อยู่ภายใน โดยปกติลิ้นพวกนี้จะอยู่ห่างกันประมาณ 2 นิ้ว และจะเปิดออกเวลาเลือดไหลไปสู่หัวใจ แต่จะเปิดไปในทิศทางเดียว ซึ่งหมายความว่าเลือดจะไหลกลับมาไม่ได้ ในผู้ที่มีเส้นเลือดขอด แฉกของลิ้นจะอยู่ห่างกัน เลือดที่ไหลขึ้นไปก็จะมีโอกาศไหลกลับลงมาได้ทำให้เส้นเลือดโป่งออก

อาชีพและประเภทของงานก็อาจมีส่วนในการทำให้เส้นเลือดขอดเป็นมากขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งคนที่ต้องยืนนาน ๆ เช่น หมอฟัน ช่างทำผม พนักงานบริการในร้านอาหาร ทั้งนี้ก็เพราะเวลายืน แรงดึงดูดของโลกจะดึงดูดเลือดที่อยู่ในเส้นเลือดให้ลงไปสู่จุดศูนย์กลางของโลกทำให้เลือดที่อยู่ต่ำสุดของร่างกายคือที่ขามีแรงดันมากที่สุด มากกว่าเลือดที่อยู่ส่วนบนของร่างกายจึงเกิดแรงดันผนังเส้นเลือดได้มากเมื่อไปเกิดร่วมกับความอ่อนแอ่ ของโครงสร้างผนังเส้นเลือด และความผิดปกติของลิ้นเส้นเลือดผลลัพธ์ก็คือเส้นเลือดโป่งออก


เส้นเลือดขอดเกี่ยวกับการตั้งครรภ์อย่างไร?

ในระหว่างการตั้งครรภ์มีปัจจัยหลายประการที่ส่งเสริมให้เกิดเส้นเลือดขอด ฮอร์โมนที่เพิ่มขึ้นอาจมีส่วนทำให้ผนังเส้นเลือดดำหย่อนตัว ยังผลให้เกิดการโป่งออกได้ หากความดันในเส้นเลือดเพิ่มขึ้น ( เหมือนยางรัดเอวกางเกงนอนเวลาหย่อน ) การไหลเวียนของเลือดไปยังมดลูกที่เพิ่มขึ้นอย่างมากมายในระหว่างตั้งครรภ์ และเนื่องจากเลือดจากมดลูกไหลกลับไปหัวใจโดยทางเส้นเลือดเดียวกับเลือดที่ไหลขึ้นมาจากขา ทำให้เลือดคั่งในเส้นเลือดเหล่านี้ ซึ่งมีผลก่อให้เกิดความดันในเส้นเลือดเพิ่มขึ้นนอกจากนี้ท้องที่เพิ่มขนาดและน้ำหนักในระหว่างตั้งครรภ์ก็มีส่วนเพิ่มความดันภายในเส้นเลือดทำให้เลือดไหลกลับช้าลง การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้ล้วนแต่ส่งเสริมให้เกิดเส้นเลือดขอด

โดยปกติผู้ที่มีเส้นเลือดขอดจะมีความดันของเลือดภายในเส้นเลือดดำสูงอยู่แล้ว ในระหว่างการตั้งครรภ์ ความดันดังกล่าวจะสูงขึ้นไปอีก ทำให้โอกาสที่จะมีอาการของเส้นเลือดขอดเพิ่มขึ้น

อาการสำคัญของการมีเส้นเลือดขอดคืออะไร ?

ส่วนใหญ่ผู้ป่วยที่มาปรึกษาแพทย์เรื่องเส้นเลือดขอดมักจะมาเนื่องจากความไม่น่าดูของขาจากการที่มีเส้นเลือดโป่ง ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะไม่มีอาการ แต่ในบางรายอาจมีความรู้สึกปวดขาและรู้สึกหนักขาเวลายืนนาน ๆ อาการเหล่านี้มักจะดีขึ้นเวลายกขาสูง น้อยรายอาจมีความรู้สึกแน่นในขาและปวดเหมือนขาจะระเบิด อาการปวดแสบ ๆ พร้อมกับคันที่ผิวหนังตรงที่มีเส้นขอดก็เกิดได้เหมือนกัน ผู้ป่วยบางคนมีโรคผิวหนังตรงตำแหน่งที่ขอดด้วย อาการส่วนใหญ่จะเป็นที่ขาส่วนใต้เข่าลงไปและผู้ป่วยที่มีครรภ์อาจจะมีอาการปวดมากกว่าผู้ป่วยอื่น อาการขาบวมพบได้ไม่บ่อยนักในผู้ป่วยที่มีเส้นเลือดขอดที่ไม่มีภาวะแทรกซ้อน ผู้ป่วยที่มีโรคของเส้นเลือดแดงอุดตันเส้นประสาทขาถูกกดหรือโรคของไขข้ออักเสบอาจจะมาปรึกษาแพทย์โดยคิดว่าอาการปวดขาจะเนื่องมาจากโรคของเส้นเลือดขอดการซักประวัติและการตรวจร่างกายที่ละเอียดจะช่วยแยกโรคดังกล่าว

ภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดจากเส้นเลือดขอดมีอะไรบ้าง?

เลือดในเส้นเลือดขอดอาจแข็งตัว ทำให้เกิดการอุดตันขึ้นในเส้นเลือด ผลที่ตามมาคือ ผนังเส้นเลือดและเนื้อเยื่อรอบ ๆ เส้นเลือดอักเสบ ผู้ป่วยจะมีอาการปวดผิวหนังตรงจุดที่เส้นเลือดเกิดการอุดตันจะแดง บวม และร้อน และผู้ป่วยมักจะมีไข้ ในบางรายการกระแทกเพียงเบา ๆ อาจทำให้เส้นเลือดขอดแตกเกิดการเสียเลือดได้ ในกรณีดังกล่าว การใช้นิ้วมือกดเบา ๆ ที่จุดเลือดออกชั่วระยะเวลาหนึ่งอาจทำให้เลือดหยุดได้ ผู้ป่วยที่มีเส้นเลือดขอดนาน ๆ อาจมาหาแพทย์ด้วยเรื่อง แผลเรื้อรัง ส่วนมากมักจะเป็นบริเวณขาส่วนล่างใกล้ตาตุ่มแผลจะเป็นแอ่ง มีเนื้อเยื่อสกปรกคลุม ผิวหนังรอบ ๆ แผลจะหนาบวม มีน้ำเหลืองซึมและมีสีคล่ำเนื่องจากมีสารเหล็กไปสะสมแผลชนิดนี้จะเป็นเป็น ๆ หาย ๆ จนกว่าจะรักษาเส้นเลือดขอดอย่างถูกต้อง หากทิ้งไว้โดยไม่รักษาขาส่วนนั้นจะลีบลงเนื่องจากสูญเสียเนื้อเยื่อใต้ผิวหนังไป

เส้นเลือดขอดจะหายไปเองได้ไหม?

เส้นเลือดขอดอาจจะเป็นแบบถาวรหรือชั่วคราว หญิงตั้งครรภ์บางคนมีเส้นเลือดดำที่ปกติ แต่เนื่องจากภาวะตั้งครรภ์ทำให้เกิดการดึงและโป่งออกของเส้นเลือดลิ้นเส้นเลือดไม่สามารถนำมาจดกันตรงกลางเส้นเลือดดังที่ได้อธิบายมาแล้ว ในกรณีเช่นนี้เส้นเลือดขอดอาจจะดีขึ้นหรือหายไปได้หลังคลอด เมื่อสภาวะที่ทำให้เกิดการดึงรั้งหมดไป แต่หากสภาวะเช่นนี้เกิดนานพอสมควรหรือในกรณีที่พัฒนาการของลิ้นภายในเส้นเลือดไม่ดีมาแต่กำเนิดโอกาสที่จะเป็นเส้นเลือดขอดแบบถาวรก็มีมาก

ถ้ามีเส้นเลือดขอด " คุณ" จะดูแลตัวเองได้อย่างไร?

โดยทั่วไปการยกขาสูงบ่อย ๆ ( โดยเฉพาะอย่างยิ่งเวลานั่ง ) ทำให้ความดันภายในเส้นเลือดลดลง การออกกำลังก็มีส่วนช่วยการไหลเวียนของเลือด เพราะการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อขาช่วยดันให้เลือดไหลกลับไปหัวใจได้ดียิ่งขึ้น ควรหลีกเลี่ยงการสวมสเตย์เพราะทำให้เลือดไหลเวียนกลับไม่ดี ถ้ามีโอกาสควรนอนยกขาขึ้นบ้างเป็นครั้งคราวในเวลากลางวัน การสวมถุงเท้าที่ทำพิเศษจะช่วยให้สบายขึ้น ถ้ายังมีปัญหาหรือมีภาวะแทรกซ้อนก็ควรปรึกษาหมอ

" หมอ " รักษาเส้นเลือดขอดกันอย่างไร

เส้นเลือดขอดที่เป็นน้อย อาจใช้วิธีการรักษาง่าย ๆ ดังกล่าวมาแล้ว แต่ถ้าเป็นมากหรือเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น เกิดการอักเสบ อุดตัน แตกมีเลือดออกหรือเกิดเป็นแผลเรื้อรังก็ควรให้หมอรักษา การรักษาที่ได้ผล คือการผ่าตัดเอาเส้นเลือดขอดออกหลักการก็คือ การเอาเส้นเลือดที่ผิดปกติ ที่มีความอ่อนแอของผนังหรือของลิ้นเส้นเลือดออกโดยปล่อยให้เลือดไหลกลับไปหัวใจทางเส้นเลือดที่แข็งแรงซึ่งอยู่ลึกกว่า วิธีการนี้อาจทำได้โดยการเปิดแผลเพียงไม่กี่แห่ง ทำให้มีแผลเป็นน้อย อีกวิธีหนึ่งคือการฉีดสารเคมีบางอย่างเข้าไปในเส้นเลือดขอดเพื่อทำให้เส้นเลือดดังกล่าวแฟบไป หมออาจใช้วิธีการนี้ร่วมกับการผ่าตัดหรือรักษาโดยวิธีนี้เพียงวิธีเดียว ปัญหาของการฉีดสารเคมีคือ หลังฉีดแล้วต้องพันผ้าไว้เป็นเวลานานหลายสัปดาห์เพื่อให้ได้ผลดี ซึ่งในสภาพอาการร้อนแบบเมืองไทยนี้อาจจะเป็นการยาก และบางครั้งต้องฉีดหลายครั้งจึงจะได้ผล นอกจากนี้หากพันผ้าไว้ไม่นานพอ โอกาสที่จะเกิดเป็นใหม่ก็มีมาก เพราะฉะนั้นหมอส่วนใหญ่จึงมักใช้วิธีการรักษานี้ในกรณีที่เส้นเลือดขอดมีน้อยและลิ้นเส้นเลือดไม่ผิดปกติ


ขอบคุณข้อมูลดี ๆ จากหนังสือรายการกระจายเสียงของสถานีวิทยุศึกษา เรื่อง เส้นเลือดขอด ของน. พ. ประเสริฐ ไตรรัตน์วรกุล  หนังสือรายการกระจายเสียง เดือน เมษายน 2533 หน้า18 - 23