เด็กกับของเล่นยุคปัจจุบัน

 ปัจจุบันของเล่นสำหรับเด็กได้พัฒนารูปแบบที่แปลกและใหม่วางขายกันอยู่ทั่วไปตั้งแต่บนทางเท้าจนถึงในห้างสรรพสินค้า ซึ่งการที่จะเลือกซื้อให้เกิดประโยชน์และเหมาะสมกับวัยของเด็กนั้น ผู้ปกครองควรใส่ใจเป็นอย่างยิ่งในเรื่องนี้ เพราะของเล่นบางอย่างในปัจจุบันนี้นั้นนอกจากจะไม่ค่อยเสริมสร้างพัฒนาการเด็ก และมีราคาแพงแล้ว ยังอาจเป็นอันตรายต่อสุขภาพของเด็กด้วย การเลือกของเล่นจึงควรพิถีพิถันตามสมควร โปรดจำไว้ว่าของเล่นที่มีกลไก ซับซ้อน แปลกใหม่และราคาสูง ไม่ได้หมายความว่าจะเป็นของเล่นที่ดีเหมาะสมกับเด็ก ๆ เสมอไป

ก่อนที่เราจะช่วยกันประเมินคุณค่าของเล่นในยุคปัจจุบันว่า เด็กควรจะได้เป็นเจ้าของของเล่นอย่างไรนั้น ใคร่จะชี้ให้เห็นความจำเป็นและประโยชน์ของการเล่นโดยย่อ ดังนี้

  การเล่นเป็นการงานหรือเป็นการทำงานของเด็ก ๆ เป็นการเตรียมเด็กเข้าสู่ความเป็นจริงของชีวิต ให้โอกาสเด็กได้แสวงหาความรอบรู้ต่าง ๆ รวมทั้งได้ความสนุกสนานบันเทิง หากห้ามเด็ก ๆ ไม่ให้เล่น ก็เท่ากับปิดโอกาสไม่ให้เด็กได้ทำงานไม่ได้เตรียมตัวสู่ความของชีวิตขาดความรอบรู้และไม่ได้รับความสนุกสนานผ่อนคลายเท่าที่ควร เขาอาจเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่สมบูรณ์ได้ยาก ประโยชน์ของการเล่นที่พึ่งเกิดแก่เด็ก ๆ อย่างเป็นรูปธรรมชัดเจนก็คือ

 เสริมพัฒนาการกล้ามเนื้อมัดใหญ่ ได้แก่ กล้ามเนื้อโครงสร้างของร่างกาย เช่น แขน ขา คอ และลำตัว ช่วยให้เขาเคลื่อนไหว ยืน เดิน ผลัก ดัน วิ่ง และห้อยโหนได้แข็งแรงรวดเร็วและมั่นคง ได้แก่การเล่นหรือของเล่นประเภทที่ต้องใช้กำลังเป็นส่วนใหญ่เช่น เล่นตั้งเต วิ่งเปรี้ยว ลูกช่วงหรือกระโดดห่วงยาง

เสริมพัฒนาการกล้ามเนื้อมัดเล็ก ได้แก่ กล้ามเนื้อมือและตาเป็นต้น เสริมให้เด็กเคลื่อนไหวหรือเขียนหรือสอดร้อย ถักทอ กะระยะหรือคาดคะเนต่าง ๆ กับงานละเอียดประณีตได้ดีด้วยมีทักษะของความสัมพันธ์มือ - ตา กลมกลืนกัน

เสริมพัฒนาการด้านภาษา คือเสริมทั้งในด้านการรับรู้ฟังและการโต้ตอบออกไปได้อย่างถูกต้องกับสถานการณ์ ทำให้การเล่นดำเนินต่อไปได้ และเสริมการติดต่อสัมพันธ์กับครอบครัว และผู้อื่นได้อย่างเหมาะสม

เสริมพัฒนาการด้านสังคม คือเสริมด้านการรู้กฏเกณฑ์กติกาของกลุ่มหรือของเพื่อน รู้แพ้รู้ชนะ รู้จักยอม ผ่อนสั้นผ่อนยาว หรือคัดค้านไม่เห็นด้วย รู้บทบาททางสังคมของผู้คนในสังคมจากการเล่นบทบาทสมมุติ เป็นตำรวจ ผู้ร้าย หมอ คนไข้ พ่อค้า ลูกค้า หรือพ่อแม่ ลูก หากเด็กเล่นไม่เหมาะสมกลุ่มจะช่วยเสริมหรือสอนให้เขาปรับตัวเหมาะสมยิ่งขึ้น

เสริมพัฒนาการด้านการช่วยเหลือตนเอง การเล่นเสริมความสามารถในการตัดสินใจต่าง ๆ ว่าจะเล่นตามลำพังหรือเข้ากลุ่ม สู้ตามลำพังหรือระดมสู้ทั้งกลุ่มดังนี้ เป็นต้น

 จากประโยชน์ของการเล่นทั้งหมดที่กล่าวมาโดยสรุปนี้ ผู้อ่านคงจะพอประเมินได้ว่าของเล่นและการเล่นของเด็ก ๆ ชนิดใดบ้างที่เสริมพัฒนาการด้านต่าง ๆ ของเด็กได้ครบถ้วนตั้งแต่กล้ามเนื้อใหญ่เล็ก ภาษา สังคม และการช่วยเหลือตัวเอง และของเล่นชนิดใดบ้างที่เสริมพัฒนาการแต่เพียงบางด้านเท่านั้น

 เพื่อให้เห็นภาพของเล่นและการเล่นชัดเจนขึ้น ทั้งสามารถจัดของเล่นมีคุณภาพให้เด็กได้อย่างเหมาะสมและประหยัดในที่นี้ใคร่จะจำแนกการเล่นและของเล่นในปัจจุบันให้พิจารณา ซึ่งนักจิตวิทยาเด็กจำแนกไว้เป็น 8 ประเภท ดังนี้

ประเภทค้นหาหรือออกแรงก้าวร้าว ได้แก่ ฟุตบอล แบดมินตัน ปืน ( ของเล่น ) เครื่องมือ และประเภทตี ทุบ ตอก ต่าง ๆ จะออกแรงทั้งนี้รวมทั้งพวกวิดีโอเกมส์และฝึกสมองทดลองปัญญาต่าง ๆ ด้วย

ประเภทบทบาทสมมุติ สมมุติเป็นแม่ค้าขายของ ตำรวจ - ผู้ร้าย หมอ / พยาบาล - คนไข้ พนักงานขับรถดับเพลิง พ่อแม่ หรือซูเปอร์แมน

ประเภทสร้างสรรค์ เด็กได้แสดงความคิดในการตกแต่ง ตัดต่อ พับ ลงสี หรือปั้น รวมทั้งประดิษฐ์ให้สอดคล้องกับสอดคล้องกับจิตนการและให้สวยงาม ได้แก่ งานวาด ลงสีปั้น และแกะสลักต่าง ๆ

ประเภทหนังสือ เป็นหนังสือบรรจุทั้งคำ ข้อความเรื่องราวพร้อมภาพ เด็กได้ความรู้ ความพอใจและได้ผ่อนคลาย ทั้งนี้รวมทั้ง ที. วี. ด้วย

ประเภทวิทยาศาสตร์และธรรมชาติ ได้แก่ ของเล่น ประเภทหินแร่ธาตุ และพืชพันธุ์ต่าง ๆ พวกแมลง สัตว์สตัฟฟ์เหมือนจริง รวมทั้งการเพาะพืชหรือการเลี้ยงสัตว์เลี้ยง เช่น ปลาตู้ แมว สุนัข เป็นต้น

ประเภทดนตรี ได้แก่ เครื่องดนตรีง่าย ๆ รวมทั้งการร้องเพลง และ เล่นเทปเสียง

ประเภทบล็อก เพื่อตั้งแต่งเป็นลวดลายต่าง ๆ และ / หรือเป็นรูปร่างคน สัตว์ สิ่งของหรืออาคารสถานที่ตามตัวอย่างหรือคิดฝันขึ้นเอง

ประเภทเกมส์ เหมาะสมกับเด็กวัยอนุบาลหรือปฐมวัยเบื้องต้นเป็นเกมส์เพื่อเตรียมการอ่าน เช่น จัดกลุ่มอักษร ตัวเลข เลือกคู่เหมือนหรือแก้ปัญหาหาข้อแตกต่างหรือวนเขาวงกต

  ของเล่นเหล่านี้ในปัจจุบันเป็นธรุกิจและอาศัยกระบวนการผลิตเชิงอุตสาหกรรมที่ซับซ้อน ลงทุนสูง และมักจำหน่ายในราคาแพง บางบริษัทใช้วัสดุคุณภาพต่ำ แตกทำลายง่ายใช้สีที่เป็นพิษซึ่งจะเป็นอันตรายต่อสุขภาพของเด็ก ๆ ได้เพราะหาซื้อง่าย บางครั้งพ่อค้าแม่ค้านำไปเสนอขายถึงบ้านทั้งมีการลด แลก แจกแถม หรือเพิ่มลูกอมขนมเคี้ยวจูงใจอีกต่างหากด้วย ของเล่นบางอย่างเป็นที่รู้จักของเด็ก ๆ เพราะอิทธิพลของ ที. วี. และสื่อต่าง ๆ ทำให้เด็กอยากได้ด้วยอำนาจของโฆษณา โดยไม่คำนึงถึงความเหมาะสม หากผู้ใหญ่ไม่ระมัดระวังนอกจากจะไม่เหมาะสมคุ้มค่ากับเด็ก ๆ แล้ว ยังจะแพงเกินไปและเป็นอันตรายกับเด็ก ๆ ด้วย

 ใคร่ขอเชิญชวนท่านทั้งหลายลองคิดเปรียบทียบของเล่น และการเล่นปัจจุบันกับอดีตที่ท่านเคยเล่นมาเมื่อครั้งท่านยังเป็นเด็กดูก็ได้ว่าของเล่นปัจจุบันชนิดใดที่ให้ประโยชน์ครบทั้ง 5 ประการ หรือเกือบทั้งหมดดังได้กล่าวมาแล้วบ้างและท่านน่าจะเลือกอย่างนั้นให้ลูก ๆ ของท่านเล่นจะได้หรือไม่

อนึ่ง หากจะลองเปรียบเทียบของเล่นปัจจุบันกับอดีตให้ดูเป็นรูปธรรม จะเห็นชัดเจนว่า ของเล่นปัจจุบันมักมีราคาแพงเกินความจำเป็น เพราะเป็นธุรกิจและอาศัยการผลิตที่ซับซ้อน  วัสดุที่ประกอบของเล่นน่าจะเป็นอันตรายมากกว่า เสริมพัฒนาการของเด็ก ๆ ได้น้อยด้านกว่า
 ของเล่นปัจจุบันเน้นเล่นคนเดียว เก่งคนเดียว ขาดความสัมพันธ์กับกลุ่มเพื่อน ตัวใครตัวมัน ซึ่งไม่สอดคล้องกับความเป็นจริงของชีวิตที่ดีคือต้องเอื้ออาทรต่อกัน ร่วมมือร่วมใจ ช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ของเล่นนี้ราคาแพงเจ้าของมักจะหวงแหน กลัวเพื่อนทำเสียหาย แตกหัก ทำลาย ยิ่งทำให้ขาดเพื่อนมากยิ่งขึ้น
 อย่างไรก็ตาม ของเล่นยุคปัจจุบันส่วนหนึ่งยังมีคุณค่าสำหรับเด็ก ๆ เป็นอันมากหากเรารู้จักปรับแต่งให้สอดคล้องเสริมพัฒนาการของเด็ก ๆ ทุกด้าน เช่น ปรับให้เล่นกันเป็นกลุ่ม หรือเป็นหมู่ได้ ซึ่งเสริมด้านสังคมและภาษา เป็นต้น ข้อเด่นของของเล่นแบบโบราณก็คือ พ่อ แม่ หรือผู้ใหญ่ทำขึ้นได้ด้วยตัวเองได้อย่างรวดเร็วไม่ว่าจะเป็นม้าก้านกล้วย ไม้หึ่ง หรือลูกช่วง พอทำเสร็จก็ส่งให้เล่นกันเดี๋ยวนั้นเลย ความสัมพันธ์ที่อบอุ่นระหว่างพ่อแม่ - เด็กเกิดขึ้นตรงนั้นและมีคุณค่าอย่างยิ่งแถมขึ้นเป็นพิเศษจากการเล่นและของเล่นนั้น หากปรับการเล่นและของเล่นยุคปัจจุบันให้สามารถเสริมพัฒนาการของเด็กได้หลาย ๆ ด้านเหมือนในอดีต ก็จะเป็นการดีมาก


บทความเด็กกับของเล่นยุคปัจจุบันจาก สคบ.สาร จากหนังสือรายการกระจายเสียง วิทยุศึกษา ธันวาคม 2536